Charakterystyka chorych:
Przewlekła niewydolność układu krążenia to choroba, w której serce w całości, albo jedna z jego komór, nie jest w stanie wykonywać pracy skurczowo-rozkurczowej.
Leczenie objawowe niewydolności krążenia opiera się, oprócz stosowania farmakoterapii, przede wszystkim na zmniejszeniu obciążenia serca dzięki ograniczeniu aktywności fizycznej oraz zmniejszeniu masy ciała, jeśli chory cierpi na nadwagę lub otyłość. Konieczne jest również zastosowanie diety ubogo-solnej, niekiedy z ograniczeniem płynów.
We wszystkich chorobach układu krążenia zalecenia żywieniowe to odpowiedni dobór produktów łatwostrawnych oraz technik sporządzania posiłków, które uczynią potrawy bardziej przyswajalnymi.
Na choroby układu krążenia zapadają głównie osoby z nadwagą i otyłością, stąd poleca się stosowanie diety niskokalorycznej z ograniczeniem tłuszczów, bo spadek masy ciała korzystnie wpływa na obniżenie ciśnienia krwi. Energia pochodząca z tłuszczów nie powinna przekraczać 25% wartości energetycznej diety, co oznacza, że należy ograniczyć tłuszcze, a w szczególności nasycone pochodzenia zwierzęcego.
Chorzy z codziennego menu muszą wyeliminować produkty i potrawy tłuste, smażone i pieczone w tradycyjny sposób lub długo zalegające w żołądku, wzdymające i ostro przyprawione. Natomiast najlepsze techniki przygotowania potraw to gotowanie, duszenie bez tłuszczu, pieczenie w folii przezroczystej lub pergaminie. Zaleca się też spożywanie 4-5 posiłków dziennie, ale o mniejszej wielkości i o regularnych porach.
Niewiele tłuszczów:
W celu zmniejszenia kaloryczności i zawartości tłuszczu pochodzenia zwierzęcego w diecie należy wybierać chude gatunki ryb i mięs oraz produkty mleczne o obniżonej zawartości tłuszczu. Tłuszcz nie powinien dostarczać więcej niż 30% energii diety. Zwiększa się natomiast ilość białka 1,5-2 g/1 kg masy ciała ze względu na stosowanie leków moczopędnych.
Omega-6 i omega-3:
W przypadku wszystkich chorób układu krążenia polecane są tłuszcze roślinne, cenne źródło wielo-nienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny omega-6: olej sojowy, kukurydziany, słonecznikowy. Kwasy z rodziny omega-6 obniżają ryzyko wystąpienia miażdżycy i jej powikłań, a także choroby niedokrwiennej serca. Natomiast kwasy z rodziny omega-3 występujące głównie w tłuszczu rybim mają udokumentowane działanie hamowania miażdżycy; obniżają także ciśnienie tętnicze oraz biorą udział w procesie krzepnięcia krwi. Ponadto obniżają stężenie we krwi triglicerydów, a także w niewielkim stopniu cholesterolu. Stąd w menu osób z chorobami układu krążenia nie może zabraknąć morskich tłustych ryb (100-200 g przynajmniej dwa razy w tygodniu).
Mało soli:
Ograniczenie ilości sodu w diecie jest spowodowane zatrzymaniem przez nerki jonów sodowych (a co za tym idzie wody) prowadzącym do powstania obrzęków. W ostatnich latach zalecenia dotyczące dozwolonej ilości sodu w diecie znacznie się zmieniły. Do niedawna stosowane były diety bardziej restrykcyjne, nawet tzw. bezsodowe, z których rezygnuje się teraz dzięki możliwości stosowania leków moczopędnych. Dieta bezsodowa, w której dopuszczalna ilość sodu na dobę wynosi 50 mg, ogranicza jadłospis tylko do owoców, soków owocowych oraz ryżu. Włączenie mięsa, produktów zbożowych i mlecznych oznaczałoby przekroczenie limitu 50 mg sodu. Tak jednostronna dieta wiąże się ze znacznym ryzykiem wystąpienia niedoborów białka, witamin i składników mineralnych. Jest również bardzo uciążliwa dla pacjentów.
Obecnie zaleca się nieprzekraczanie 1200 mg sodu na dobę, co odpowiada 3 g soli kuchennej ( mała łyżeczka to 5 g). Dieta zdrowego człowieka to około 16 g soli kuchennej dziennie! Aby ograniczyć ilość sodu w diecie, należy zrezygnować z używania soli kuchennej podczas przyrządzania posiłków. Ponieważ na początku trudno jest się przyzwyczaić do zupełnie nowego smaku potraw, można stosować sól potasową, dostępną w aptekach. Warto również spróbować przypraw ziołowych jak bazylia, tymianek, estragon, które nadają potrawom lekki słonawy smak. Urozmaicenie smakowe daje również czosnek, chrzan, natka pietruszki, koperek, kminek, wanilia oraz sok z cytryny.
Należy unikać produktów, które dostarczają dużo soli, takich jak wszelkiego rodzaju kiszonki (kapusta kiszona, ogórki kiszone) i marynaty, sery żółte, konserwy, śledzie solone, wędzonki, pasztety, wędliny podrobowe, przegryzki w rodzaju słonych paluszków, chipsów i snacków. Bogate w sód są również mieszanki przyprawowe, kostki rosołowe oraz buliony w proszku. Dużych ilości soli dostarcza także pieczywo, zbożowe produkty śniadaniowe (płatki, kaszki, musli), makarony i wędliny.
Więcej potasu:
Podczas przyjmowania leków moczopędnych bardzo często dochodzi do występowania niedoborów potasu, którego duże ilości zostają wydalone z moczem. Dlatego w diecie muszą się znaleźć produkty będące jego najlepszym źródłem, a więc: pomidory, owoce i soki owocowe, mleko, ziemniaki, mięso. Szczególnie godny polecenia jest sok pomidorowy, którego szklanka zawiera około 620 mg potasu. Należy jednak zwrócić uwagę, czy producent soku dla poprawienia jego smaku nie dodał soli. Wtedy lepiej z gotowego soku zrezygnować i przyrządzić go w domu ze świeżych pomidorów. Spośród owoców najwięcej potasu zawierają pomarańcze, banany i awokado. Bogate w potas są również owoce suszone.
Dużo witaminy C:
Z moczem wydala się również znaczną ilość witaminy C. Dlatego warto przypomnieć, które produkty są szczególnie bogate w tę witaminę: natka pietruszki (177,7 mg witaminy C/100 g produktu), papryka czerwona (144 mg), brukselka (94 mg), brokuły (83 mg), szpinak (67,8 mg), kapusta włoska (64 mg), kapusta biała (48 mg), cytryna i pomarańcza (49-50 mg). Często jednak samo zwiększenie ilości witaminy C w diecie nie wystarcza i konieczne jest stosowanie jej preparatów.
Co jeść, a co wykluczyć ?
W diecie nie można zapomnieć o ograniczaniu cholesterolu do poziomu 150-300 mg na dobę. Eliminujemy lub ograniczamy w tym celu podroby, jajka, masło, smalec, tłuste mięso, śmietanę, a także słodycze i fast-foody.
Jeśli spojrzymy na podaż białka w diecie, to okazuje się, że jedynie w przypadku niewydolności serca zaleca się spożycie białka wyższe od przeciętnego, bo aż 1-1,5 g na kg masy ciała. W przypadku pozostałych jednostek chorobowych zaleca się jednak, aby białko było na poziomie do 1 g na kg masy ciała, gdyż większe spożycie zwiększa ciśnienie krwi, a dodatkowo duże ilości metioniny w połączeniu z niedoborami kwasu foliowego oraz wit. B6 mogą powodować wzrost poziomu homocysteiny – głównego czynnika rozwoju miażdżycy. Źródłem białka w diecie mogą być chude mięsa i wysokogatunkowe wędliny, ale też tłuste morskie ryby, niskotłuszczowe produkty mleczne, nasiona strączkowe i produkty zbożowe.
Węglowodany powinny stanowić około 55% wartości energetycznej diety. Najlepiej w postaci produktów zbożowych z pełnego przemiału, grubych kasz, a także warzyw i owoców w postaci surowej, by zwiększyć ilość błonnika do 40 g na dobę, który zmniejsza wykorzystanie z diety tłuszczu i cholesterolu. Rozpuszczalne frakcje błonnika pokarmowego, tj. pektyny, gumy i śluzy, obniżają stężenie poziomu cholesterolu całkowitego w osoczu krwi, a dodatkowo zwiększają stosunek cholesterolu HDL (dobrego) do LDL (złego) we krwi, zmniejszając ryzyko rozwoju miażdżycy.
Ważne jest również ograniczenie w diecie sodu. Organizm potrzebuje zaledwie 1-3 g soli na dobę (mała łyżeczka to około 5 g). Na pewno więc trzeba zrezygnować ze słonych paluszków, czipsów, orzeszków, wędzonych ryb i mięs, przemysłowych wędlin, jedzenia typu fast-food, konserw. Można stosować sól dietetyczną o obniżonej zawartości sodu, a o zwiększonej ilości potasu. Warto do warzyw i mięs dodawać czosnek, majeranek, bazylię, oregano, estragon, które dodadzą potrawom aromatu.
Jeśli chodzi o witaminy, to warto zwiększyć spożycie produktów zawierających wit. C, która tracona jest w dużych ilościach z moczem pod wpływem środków moczopędnych stosowanych w leczeniu nadciśnienia. Zaleca się także zwiększenie spożycia żywności z wit. B1 (tiaminą), której niedobór może pogłębiać objawy uszkodzenia mięśnia sercowego.
Dieta po zawale:
Leczenie dietetyczne tuż po zawale odbiega nieco od powyższych zasad. Przez pierwsze 2-3 dni po zawale stosuje się dietę płynną – głównie soki owocowe, mleko, herbatę, kleiki, a następnie przechodzi się na dietę ubogo-energetyczną (850-1200 kcal) złożoną z łatwostrawnych produktów, z ograniczeniem tłuszczów i soli. Po kolejnych siedmiu dniach stosuje się dietę niskoenergetyczną i łatwo- strawną z ograniczeniem tłuszczu.
Należy także zredukować ilość spożywanego alkoholu, bo powoduje on nie tylko wzrost ciśnienia krwi, stężenia triglicerydów, ale także zmniejsza skuteczność działania leków obniżających ciśnienie. Możemy pozwolić sobie dziennie na lampkę czerwonego wina, które dzięki zawartości polifenoli – antyutleniaczy pochodzenia roślinnego, działa ochronnie na układ krwionośny. Należy również ograniczyć spożycie kofeiny zawartej w kawie, herbacie lub napojach typu coca-cola, wywołującej wzrost ciśnienia krwi.
Dieta przy nadciśnieniu tętniczym:
W przypadku profilaktyki i leczenia nadciśnienia tętniczego stosuje się plan dietetyczny DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension). W zależności od wartości energetycznej diety zaleca on różne porcje takich produktów, jak: ziarna i produkty zbożowe, warzywa, owoce, niskotłuszczowe produkty mleczne, mięso, drób i ryby oraz nasiona, ziarna i orzechy, tłuszcze, oleje i słodycze.
Przykładowy jadłospis:
Jadłospis 1
I śniadanie – Zupa mleczna na płatkach owsianych, kajzerka z margaryną i dżemem.
II śniadanie – Brzoskwinia, bułka z serkiem twarogowym ziarnistym, sok owocowy.
Obiad – Kurczak pieczony w folii, ziemniaki pure, gotowane buraczki, tarta marchewka z jabłkiem.
Podwieczorek – Jogurt naturalny.
Kolacja – Chleb biały z margaryną, gotowana wołowina, sałatka z pomidorów i ogórków, herbata z mlekiem.
Jadłospis 2
I śniadanie – Chleb biały z margaryną, twarożek ze szczypiorkiem, herbata z mlekiem.
II śniadanie – Pomarańcza, jogurt naturalny.
Obiad – Pulpety z cielęciny, sos koperkowy, ziemniaki z wody, sałata z olejem, sok owocowy.
Podwieczorek – Jabłko pieczone.
Kolacja – Kajzerka z margaryną, ryba gotowana po grecku, herbata z mlekiem.
Przykładowe przepisy:
Zupa jarzynowa
Składniki:
1,5 l bulionu
garść fasolki szparagowej
szklanka białej fasoli
kilka różyczek kalafiora
marchewka
korzeń pietruszki
2 małe pory
łodyga selera naciowego
2 pomidory
2 ząbki czosnku
łyżka oliwy
pieprz
sól
Sposób przygotowania:
Fasolę moczyć dwie godziny w gorącej wodzie. Odcedzić i gotować w osolonej wodzie przez godzinę. Ponownie odcedzić. Pietruszkę, marchewkę obrać, pokroić w kostkę. Dodać pokrojoną fasolę szparagową, kalafiora, łodygi selera oraz pokrojone w plastry pory. Namoczoną fasolę oraz warzywa zalać bulionem i gotować 15 min. Dodać obrane ze skórki i pokrojone pomidory. Gotować kolejne 15 min. Bazylię i czosnek utrzeć z łyżką oliwy i łyżką wywaru. Sos wlać do zupy i wszystko doprawić solą i pieprzem.
Sałatka z buraków, dyni, koziego sera
Składniki:
duży burak
400 g dyni
3 łyżki oliwy ekstra virgin
1/2 szkl. orzechów laskowych
250 g rukoli
6 łyżek kiełków z lucerny
200 g białego i miękkiego sera koziego
łyżka octu balsamicznego
łyżeczka ziaren brązowej gorczycy
łyżeczka musztardy
sól i pieprz do smaku
Sposób przygotowania:
Buraka umyć, ugotować i pokroić w ósemki, dynię w kostkę. Polać 2 łyżkami oliwy, doprawić solą i pieprzem. Następnie piec je 20-30 min w piekarniku nagrzanym do 200°C, ostudzić. Z oliwy, octu, ziaren gorczycy i musztardy przygotować sos, doprawić go solą i pieprzem. Na talerzach ułożyć sałatkę, posypać kiełkami i orzechami i polać sosem.
Łosoś z grilla
Składniki:
75 dag łososia
10 dag masła
sól
pieprz biały mielony
kminek
papryka słodka
sok z cytryny
Sposób przygotowania:
Filet pokroić na porcje. Posolić, popieprzyć, posypać kminkiem i papryką. Ułożyć na rozgrzanym ruszcie, obłożyć kawałkami masła i opiekać z każdej strony po 5-7 min. W trakcie pieczenia skrapiać sokiem z cytryny. Podawać z grzankami z bułki i sałatą.
